Starożytne cywilizacje Mezopotamii - Początki historii

 Mezopotamia to pochodzące z języka  perskiego  określenie krainy znajdującej się  pomiędzy dolinami dwóch wielkich  rzek: Tygrysu i Eufratu (dzisiejszy Irak). Nazwa      ta  w dosłownym tłumaczeniu oznacza  „Międzyrzecze”. Przez blisko cztery tysiąclecia kwitła tam bujna cywilizacja, która w skutek migracji, najazdów           i podbojów wciąż ulegała przemianom. To właśnie tam rozpoczęła się uprawa roli          i hodowla zwierząt. Po raz pierwszy w dziejach świata wykorzystano pismo.  Narodziły        się królestwa ze swoimi dynastiami, a także powstały pierwsze imperia. 

Granice geograficzne Mezopotamii

 Od strony północnej jest ona  ograniczona 
łańcuchami górskimi      południowo -wschodniej Anatolii  (m.in. Taurus), które  stopniowo łączą się ze  wschodnią granicą  Mezopotamii, którą jest potężny łańcuch górski Zagrosu,  oddzielający ją od Wyżyny Irańskiej.  Od strony południowej, na dość krótkim odcinku, granicą  Mezopotamii jest linia brzegowa  Zatoki Perskiej, a następnie, dochodząc do  pustyni Wielki Nefud i Syryjskiej, granica  Mezopotamii biegnie równolegle do biegu  Eufratu wzdłuż wymienionych pustyń w kierunku północnym aż do Syrii.

Cóż tak niezwykłego jest w tej krainie? A no  fakt, że to właśnie tam pojawiły się najstarsze cywilizacje  używające pisma. 

 Żyzny półksiężyc. 

   W skrócie obszar występowania najwcześniejszego rolnictwa  określa się mianem „Żyznego  półksiężyca” i obejmuje on obszar dzisiejszego  Bliskiego Wschodu, którego częściami są Egipt, Irak Syria, Palestyna, Izrael. Na tych terenach odkryto najstarsze ślady rolnictwa.  Pojawiły się też tam, związane z  uprawą roli i wczesnym wytwórstwem narzędzi osady, które z czasem przeobraziły się w miasta.                                       Jednym z najstarszych przykładów bliskowschodniej architektury miejskiej jest położone we  wschodniej Palestynie Jerycho. Najstarsze ślady osadnictwa  na terenie tego miasta datuje się na 9000 lat p.n.e. Pozostałości  z tego okresu odkryto pod sztucznie usypanym wzgórzem 
                                        Tell Sultan.  Artefakty tam odnalezione pozostawiła neolityczna kultura zwana ,,natufijską". 

Prócz pozostałości domów i spichlerzy, zbudowanych z suszonej  na słońcu cegły mułowej, znaleźć  tam jeszcze można prymitywne narzędzia do uprawy roli,  takie jak drewniano kamienne radła, norze krzemienne, czerpaki  i skrobaki. A także dzikie odpowiedniki udomowionych dzisiaj odmian   zbóż,  takich jak: pszenica, jęczmień. Pojawiły się też tam  rośliny  strączkowe W drugiej połowie 8 tysiąclecia p.n.e. osadę otoczono murami obronnymi,  zaopatrzonymi w wieże.

A wracając do Mezopotamii

Wspomniałem o Jerychu, po to, żeby pokrótce nakreślić jak zaczęła się cywilizacja. A więc: Wpierw były społeczności łowców  zbieraczy. Zajmowali się oni polowaniami oraz zbieractwem po lasach      i  łąkach tego co natura dała – owoców, nasion, ziół. 

Potem pojawiły się społeczności rolnicze, prowadzące osiadły tryb życia. Rozpoczęto hodowlę zwierząt. W miarę jak więcej osób zaczęło korzystać z płodów  rolnych następowała segmentacja  zawodów. Niektórzy prócz upraw, czy hodowli, zajmowali się wytwórstwem narzędzi, później ceramiki, biżuterii  czy budulca na nowe siedziby.  Stąd już był tylko krok do powstania pierwszej metropolii. 

Wraz z rozwojem i rozbudową miast, pojawiła się konieczność  przechowywania i racjonowanie  pokarmu i wody. Tak zaczęto budować duże budynki, jak spichrze. Z czasem narodziły się też wierzenia. Ich  rozwój  prowadził do powstawania miejsc  kultu, które z czasem zmieniały się w świątynie, poświęcone  bóstwom. Tak więc rozwój architektury stanowił pierwszy wyznacznik formującej się cywilizacji.

 Kolejnym elementem była segmentacja i specjalizacja społeczna. Z czasem zdolni cieśle przestawali uprawiać rolę,  ponieważ okoliczni rolnicy, płacili im  żywnością i innymi towarami za pracę. Ludzie zaczęli prowadzić wymianę owoców swej pracy. I tak znaleźliśmy się w sferze handlu wymiennego. 

Następny czynnik, który stał się niezbędnym, dla dalszego rozwoju społeczeństwa to 

Pieczęć cylindryczna przykład 1.

Pieczęć cylindryczna, przykład 2.

bezpieczeństwo. Pierwsi  rolnicy skupiali się wokół  miast, czy może miasta powstawały raczej wśród pierwszych  rolników... Spór tak stary jak  ten o jajko i kurę. Jakby nie było prowadzący osiadły tryb  życia ludzie, potrafiący  wyhodować sobie żywność,  żyli w zagrożeniu ze strony tych, którzy takiej  umiejętności jeszcze nie  posiedli i tułali się po świecie ,,łowiąc i zbierając”. Kiedy  napatoczyła im  się jakaś bezbronna wioska  rolników no to sobie “zbierali” to co im się przydało. Rolnicy,  żeby  dostarczać daniny dla przedstawicieli kultu musieli być chronieni, przed napastnikami. Do tego celu potrzebna była grupa ludzi,  którzy potrafią walczyć. Z czasem członkowie drużyny doszkalali się we walce a najlepszy zostawał wodzem. Z czasem znaczenie ,,szefa_ochrony" rosło i stawał się on ,,dowódcą” potem ,,władcą” a następnie  ,,królem”. I tu pojawiają nam się w  historii  monarchowie.   

Pieczęć cylindryczna przykład 3.

     

 Kolejną istotną rzecz  stanowiło pismo.  Zaczęło się to prozaicznie.  Rozwój rolnictwa, administracji świątynnej, ochrony i władzy  zrodziły  konieczność składania danin  na organy państwowe  i duchowne. Gromadzenie zapasów, sprawiało, że  trzeba było  jakoś zliczać ile kto włożył do  wspólnego spichrza i ile mu się za to należy.  No ale jak wiadomo, kiepsko sprawdzają się  umowy na tzw. gębę, ponieważ pamięć ludzka bywa zawodna.  I tu właśnie przechodzimy do pisma, które  narodziło się jako graficzny zapis zliczonych zapasów. Oznaczenia na pierwszych pieczęciach  cylindrycznych służyły do określenia ile kto włożył ziarna, mięsa, jaj, mleka skór do wspólnego  magazynu. 

Dopiero z czasem odkryto, że prócz rachunków przy pomocy  pisma obrazkowego można  przekazywać wiadomości pisemne. Kiedy obrazki uproszczono dla szybszego zapisu okazało się, że powstałymi piktogramami  zanotować można opowiadania, mity, wierzenia  i fakty historyczne. Tu  stanęliśmy już w południowej części Mezopotamii, gdzie pojawił  się pierwszy lud, używający pisma – Sumerowie.